تاریخ ساخت جواهرات در ایران
✍️تاریخ ساخت جواهرات در ایران، داستانی است به قدمت تمدن. از دوران باستان تا به امروز، جواهرات نه تنها زینت‌بخش ظاهر، بلکه آینه‌ای تمام‌نما از فرهنگ، هنر و تاریخ این سرزمین بوده‌اند. این نوشتار از سری مطالب آموزش طلاسازی طلاپیشه، سفری است در زمان برای بررسی سیر تحول جواهرسازی در ایران، از شکوه تمدن‌های باستانی تا نوآوری‌های دنیای مدرن.
مروری بر تاریخ ساخت جواهرات در ایران
۱. جواهرات ایران باستان: درخشش تمدن‌ها (پیش از اسلام)
الف. دوران ایلامی (۳۲۰۰–۵۳۹ ق.م):
ویژگی‌ها: در این دوره، جواهرات ساده و در عین حال پرمعنا بودند. گردنبندهای مهرهای، دستبندها، گوشواره‌ها و مهرهای استوانه‌ای از جمله زیورآلات رایج بودند.
مواد اولیه: هنرمندان ایلامی از طلا، نقره، لاجورد، عقیق و سایر سنگ‌های قیمتی برای خلق آثار خود استفاده می‌کردند.
نمادگرایی: نقوش اسطوره‌ای و الهی، نقش مهمی در تزئین جواهرات ایلامی داشتند و اغلب بیانگر باورهای مذهبی و جادویی بودند.
ب. دوران هخامنشی (۵۵۰–۳۳۰ ق.م):
سبک: ظرافت و دقت، مشخصه‌ی اصلی جواهرات هخامنشی است. هنرمندان این دوره از تکنیک‌های پیشرفته ریخته‌گری، کوبش و حکاکی برای خلق آثاری بی‌نظیر استفاده می‌کردند.
نمادها: شیر، گاو، گریفون (شیردال) و گل لوتوس، از جمله نمادهای رایج در جواهرات هخامنشی بودند که نشان‌دهنده‌ی قدرت، شکوه و عظمت پادشاهی بودند.
کاربرد: جواهرات در این دوره، نمادی از قدرت، ثروت و جایگاه اجتماعی افراد بودند.
نمونه‌ها: گوشواره‌های طلای با سنگ‌های نیمه‌قیمتی کشف شده در تخت جمشید و بازوبندهای طلایی با تزئین حیوانات، گواه این مدعا هستند.
ج. دوران اشکانی و ساسانی (۲۴۷ ق.م – ۶۵۱ م):
اشکانی: جواهرات این دوره، ساده‌تر از دوره‌ی هخامنشی بودند، اما تأثیرات هنر یونانی – رومی در آن‌ها مشهود بود. فیروزه و عقیق از جمله سنگ‌های محبوب در این دوره بودند.
ساسانی: دوران ساسانی، اوج هنر فلزکاری در ایران باستان بود. استفاده گسترده از طلا و نقره و تزئینات با سنگ‌های قیمتی، از ویژگی‌های این دوره است.
نمادگرایی: نمادهای مذهبی (زرتشتی) و سلطنتی، مانند تصویر خورشید، آتش و فروهر، در جواهرات ساسانی جایگاه ویژه‌ای داشتند.
۲. جواهرات در دوره‌ی اسلامی: تلفیق هنر و ایمان
الف. قرون اولیه اسلامی (قرن ۷–۱۰ م):
تأثیرگذاری: با ورود اسلام، نمادهای تصویری به تدریج جای خود را به خوشنویسی، نقوش گیاهی (اسلیمی) و هندسی دادند.
مواد: نقره در این دوره، محبوبیت بیشتری نسبت به طلا پیدا کرد و فیروزه، عقیق و یاقوت نیز به وفور مورد استفاده قرار می‌گرفتند.
تزئینات: مهرهای خطی با آیات قرآن و نقش‌هایی با ترکیب خوشنویسی کوفی، از جمله تزئینات رایج در این دوره بودند.
ب. دوره صفوی (۱۶۰۲–۱۷۳۶ م):
شکوفایی هنر: دوره صفوی، عصر شکوفایی هنر جواهرسازی در ایران بود. در این دوره، هنرهای ایرانی با سبک هندی – اسلامی ترکیب شدند و آثاری بی‌نظیر خلق شدند.
جواهرسازی در دربار: جواهرات سلطنتی با سنگ‌های گرانبها (الماس، زمرد، یاقوت) تزئین می‌شدند و نقوش شکارگاه، گل و مرغ، از جمله نقوش محبوب در این دوره بودند.
نمونه‌ها: «تاج کیانی» و «تاج‌ماه» که در خزانه جواهرات ملی ایران نگهداری می‌شوند، از جمله نمونه‌های برجسته‌ی جواهرات این دوره هستند.
ج. دوره قاجار (۱۸۰۰–۱۹۲۵ م):
تجمل‌گرایی: در دوره‌ی قاجار، استفاده از جواهرات به عنوان نمادی از قدرت و ثروت شاهان، به اوج خود رسید.
طراحی: تأثیرات هنر اروپایی و سبک باروک در طراحی جواهرات این دوره مشهود است و استفاده از سنگ‌های تزئینی فراوان، از ویژگی‌های این دوره است.
نمونه‌های برجسته: تخت طاووس و الماس دریای نور، از جمله جواهرات مشهور دوره‌ی قاجار هستند.
۳. جواهرات در دوران معاصر: از سنت تا مدرنیته
دوره پهلوی (۱۹۲۵–۱۹۷۹):
تجددگرایی: در دوره‌ی پهلوی، تلاش برای ترکیب سنت و مدرنیته در هنر جواهرسازی آغاز شد و آموزشگاه‌های رسمی جواهرسازی راه‌اندازی شدند.
نمایش جهانی: جواهرات سلطنتی در مراسم‌های رسمی بین‌المللی به نمایش گذاشته می‌شدند.
پس از انقلاب اسلامی:
تمرکز بر هنر اصیل ایرانی: پس از انقلاب، تلاش برای احیای نقش‌های سنتی با رویکرد بومی آغاز شد.
صنعت امروز:
رشد برندهای ایرانی: امروزه، برندهای ایرانی در حوزه طلا و جواهر در حال رشد و توسعه هستند.
آموزش طراحی جواهر: آموزش طراحی جواهر در دانشگاه‌ها ارائه می‌شود و از فناوری‌های جدید مانند CAD و چاپ سه‌بعدی در این صنعت استفاده می‌شود.
محبوب‌ترین سبک‌ها: استفاده از نقوش اسلامی، خوشنویسی و سنگ‌های بومی مانند فیروزه نیشابور، عقیق یمنی و زمرد افغانستان، از جمله سبک‌های محبوب در جواهرسازی معاصر ایران هستند.
نتیجه‌گیری:
تاریخ ساخت جواهرات در ایران، گواهی بر غنای فرهنگی و هنری این سرزمین است. از زیورآلات ساده و پرمعنای دوران باستان تا جواهرات فاخر و مدرن امروزی، این هنر همواره با زندگی مردم ایران گره خورده و نقش مهمی در بیان هویت و فرهنگ این سرزمین ایفا کرده است.
جمع‌بندی ویژگی‌های جواهرسازی ایرانی ⬇️
با عضویت درگروه تلگرام و ایتای طلاپیشه علاوه بر استفاده ازفیلم‌های آموزشی با سایر فعالین این عرصه درتعامل باشید.
